Eenzaamheid, doelloosheid en depressie onder jongeren: na 750 jaar is Thomas van Aquino nog steeds leerzaam

Volgens goed gebruik beginnen de teamvergaderingen bij Solidair met een opening die oproept tot bezinning, het delen van ervaringen en het bewust worden van eigen waarden en inspiratiebronnen.

Vandaag, 18 maart 2024, werd de opening verzorgd door Justin Spoor. Hij is als projectleider verbonden bij Solidair en is daarnaast docent religie & levensbeschouwing op het Willem Lodewijk Gymnasium. Voor het Friesch Dagblad heeft Justin onderstaand opiniestuk geschreven en dat werd tijdens onze teamvergadering voorgelezen.

Vervolgens zijn we hierover in gesprek gegaan en hebben we onze visie op de veranderingen in de samenleving met elkaar gedeeld en wat wij als team denken dat behulpzaam kan zijn in de zoektocht naar houvast, zingeving en vervulling. Wat zijn voor ons eigenlijk ‘absolute waarden’? We concludeerden dat dit voor de meesten van ons liefde is: liefde als houvast in tijden van onrust, van verandering en in tijden van individualistische meningen en gevoelens die soms de bocht uit vliegen.

Het hebben van een leeg canvas kan enorm bedreigend voelen en de opdracht dat jezelf verantwoordelijk bent om deze te vullen kan ervaren worden als enorm bedreigend. Het geeft vrijheid die ongebonden is en als je het ‘verprutst’ is dat je eigen schuld. Waarden bieden daarentegen een bepaald kader, een ruimte waarin vrijheid wordt ervaren, en tegelijkertijd veiligheid en wellicht geborgenheid.

In deze samenleving lijkt het soms net alsof iedereen op elkaar let, maar niemand op elkaar past. Waar er sprake is van waarden als ‘geloof’, ‘hoop’ en ‘barmhartigheid’, zoals verwoord door Thomas van Aquino, fungeren die als dragers voor degenen die vallen. Nee, laten we het anders zeggen: de waarden stimuleren en nodigen uit om het canvas van het leven te vullen en je te laten weten ‘je staat er niet alleen voor, we doen het samen’.

Deze bezinning is het product van de discussie die volgde op het luisteren naar het onderstaande opiniestuk:

Het is afgelopen maand, op 7 maart, 750 jaar geleden dat de theoloog en filosoof Thomas van Aquino is overleden. De heilige uit de 13e eeuw heeft vanuit het hedendaagse Italië zijn stempel gedrukt op de kerkleer met zijn Summa Theologiae. Kan een figuur als Thomas überhaupt nog relevant zijn voor de individualistische tijdsgeest van vandaag? Ja. Sterker nog, misschien geeft hij juist de richting waarnaar velen verlangen.

Het aantal jongeren met psychische klachten loopt de laatste jaren op. Dit omvat niet alleen een stijging in depressies, maar ook in eenzaamheid en doelloosheid.

We laten onze jongeren geloven in een maakbare samenleving: “Kies maar wat je leuk vindt” en “Het gaat erom waarbij jij je goed voelt” zijn waarschijnlijk bekende leuzen. Begrijp me niet verkeerd, dergelijke uitspraken komen voort uit een goede intentie, maar helpen ze de jongere ook daadwerkelijk? Ik denk dat iedereen wenst dat het zo mocht zijn. Het feit is echter dat het met een depressieve jongere niet goed is. Waarom dragen we dit vertoog dan over? Waar komt het vandaan? En wat is een alternatief?

In de vorige eeuw hebben ideeën zoals kritische theorie, sociaal constructivisme en postmodernisme onze kijk op de sociale realiteit geherdefinieerd. Zeer beknopt samengevat had dit tot gevolg dat men zelf de structurering van de realiteit dacht te kunnen vormgeven. Ieders mening, hoe radicaal ook, is

dus niet meer of minder waardevol dan die van een ander. Terwijl de structurering van de realiteit voorheen eerder werd aangeleerd van bovenaf, door bijvoorbeeld de staat, de kerk, of school, werd die verantwoordelijkheid vanaf toen liever bij het individu gelegd, van onderop. Dat lijkt op het eerste gezicht zo slecht nog niet, toch?

Echter kunnen we tegenwoordig onze maatschappij kenmerken door intensivering, polarisatie en individualisme. Kunnen we eigenlijk wel als individu de realiteit structureren, of was dat misschien alleen een illusionair theoretisch model? Immers is het aannemelijk dat in een maatschappij zonder absolute normen en waarden, waarin iedereen elkaars halfgebakken mening tolereert, maar weinig cohesie is. Die afwezigheid van sociale cohesie kan leiden tot eenzaamheid. Daarnaast kan de afwezigheid van absolute waarden ook zorgen voor een gevoel van doelloosheid, want wat is goed en wat is fout als louter je gevoel hoofdzakelijk leidend is?

Thomas van Aquino lijkt ons al voor te zijn geweest. Hij was niet zo radicaal dat hij de structurering van de realiteit op de kop gooide, maar beriep zich op absolute waarden van zijn tijd en vulde die aan. Een van de waarden die hij verdedigde was liefde, wat hij uitlegde als het goede wensen voor de ander. Wat het goede inhoudt kan men halen uit Thomas’ tijdsgeest en zijn eigen kritiek daarop. In de 13e eeuw greep hij namelijk terug op Aristoteles’ waarden uit de Oudheid, de kardinale deugden: wijsheid, rechtvaardigheid, moed en zelfbeheersing. Deze waarden moesten volgens Thomas worden aangevuld met geloof, hoop en barmhartigheid.

Wat we dus van Thomas kunnen leren is dat je niet van onderop, individueel, afgesloten van de rest, hoeft te bepalen wat goed en kwaad is. De eigenschappen van het goede bestaan op zichzelf, en als individu kan je daarnaar toe werken. In onze tijd hebben we dit omgedraaid: de waarden die goed zijn komen vanuit ons, wat dat dan ook maar moge zijn. Geen wonder dat we dan doelloos zijn, als het doel eigenlijk op de voorhand al behaald is en gewoon nog vertaald moet worden. En geen wonder dat we eenzaam zijn, als we met z’n allen toch niet naar eenzelfde set aan waarden toewerken, maar gewoon onze eigen waarden voorop stellen.